Pagina 22 (NL)  B1-2023 PNKV BiuletynOnline.

Schotse reis

Joanna Paszkiewicz-Jägers

In de buurtsupermarkt was het doelwit de afdeling kattensnoepjes, maar ik stopte bij de tijdschriften. Op een rek dat voor de planken uitstak, stonden twee dikke hardcover boeken met identieke grijsgroene wikkels. De titels waren verschillend – ‘Spare’ en ‘Reserve’ - en ook de uitgevers waren verschillend - Penguin/Random House uit Londen en New York en Hollands Diep uit Amsterdam. Na een korte overweging zette ik bij de kassa het deel ‘Reserve’ op band; ik hoopte ook onbewust mijn taal te oefenen terwijl ik de vijfhonderd pagina's tellende 'bekentenis' van prins Harry las. Het was donderdag twaalf januari. De wereldwijde verkoop van het boek begon eergisteren, dinsdag, één minuut na middernacht.

Binnen de eerste dag waren er 1,43 miljoen exemplaren verkocht in de VS, Canada en het VK. De door een ghostwriter, een Amerikaanse journalist, geschreven (auto)reportage was toen al in een dozijn talen vertaald. In Polen, waar het boek de titel ‘Ten drugi’ droeg, versnelde de uitgever ‘Marginesy’ de start van de verkoop met twee weken in januari; als gevolg van, zoals hij zei, uitgeversbehoeften en grote druk van lezers. In Nederland werd het boek 'Reserve' binnen de eerste week een bestseller, maar wekte gemengde gevoelens op als aantrekkelijk en controversieel tegelijk. Blijkbaar werd de vijandige houding van de prins tegenover de koninklijke familie gevoed door de uitgevers... Iemand die mijn exemplaar bekeek was verre van enthousiast: "Dertig euro? Over twee maanden kost dit boek drie".

In het laatste deel van de autobiografie geeft de opstandige prins familieleden de schuld van zijn afwezigheid tijdens de laatste uren van Elizabeth II's leven. Hij zou van de dood van de koningin in het vliegtuig hebben gehoord van de BBC-nieuwsdienst. Ik vraag Kris (Christopher) Marczyk, die in Groningen woont en werkt, hoe hij erachter is gekomen. Een terechte vraag, want de ongeveer 40e reis van hem en zijn vrouw was een tiendaagse rondreis door Schotland gepland voor begin september. Toen ze in hun Sky Lodge hotelkamer in Perth waren op de avond van 8 september, onderbrak de televisie abrupt een lokaal programma.

Twee dagen eerder, op 6 september, waren ze in een gehuurde auto het zomerverblijf van de Windsors, Balmoral Castle, gaan bekijken. De poort van het park was gesloten - zoals altijd als de koningin aanwezig is. Toen ze aankwamen, rond vier uur, stonden er nog twee voertuigen van de tv-zender voor de poort, maar Mary Elisabeth (Liz) Truss was al vertrokken. De foto's van de audiëntie in het Schotse kasteel, waarbij de monarch haar de vorming van de nieuwe regering toevertrouwde, werden de laatste foto's van Elizabeth II. Deze foto's gingen onmiddellijk de wereld rond. Wie had kunnen voorspellen dat Liz Truss, de derde vrouwelijke premier van Groot-Brittannië, haar post zou behouden tot uiterlijk 25 oktober!

Drie opeenvolgende dagen in Edinburgh, op 10, 11 en 12 september, waren gevuld met Kris en zijn vrouw die de historische gebeurtenissen van dichtbij meemaakten. Zij beoordelen de voorbereiding van Edinburgh op de komst van The Royal Transport van Balmoral Castle als zeer goed doordacht en het gedrag van de bewoners en talrijke bezoekers als voorbeeldig. De duidelijke aanwezigheid van de politie in de stad wees er echter op dat protesten werden gevreesd. Kris bracht veel foto's mee van de Schotse reis. In Glasgow wilde hij het historische gedeelte van het stadion van de Rangers Football Club fotograferen, maar het stadion was gesloten. Zoals het bord aankondigde: ...wegens het overlijden van Hare Majesteit de Koningin. Auto's reden nog steeds voor de poorten van het stadion, passagiers stapten uit en legden bloemen neer.

Kris beschrijft zijn eigen gevoelens als enigszins melancholisch. Hij had de indruk dat met het afscheid van een koningin die zeven decennia had geregeerd, de natie ook afscheid nam van een tijdperk en dat de nieuwe tijden die aanbraken nabij waren.

Edingurgh

De Schotse reis van Kris en zijn vrouw begon en eindigde in Edinburgh. Deze stad zal altijd Poolse referenties hebben voor Kris. Zijn grootvader, Ludwik Marczyk, geboren in 1907, nam als soldaat in het 2e Poolse Korps deel aan de Italiaanse campagne van de geallieerden. Hij nam deel aan de gevechten om Monte Cassino, die de weg naar Rome zouden openen. Het vond plaats tussen 17 januari en 18 mei 1944; 55.000 soldaten werden gedood of gewond. Ludwik Marczyk raakte gewond, maar vocht opnieuw. In 1946 werd het 2e Poolse Korps naar het Verenigd Koninkrijk getransporteerd en daar in 1947 ontbonden. De demobilisatie omvatte ook een soldaat met de rang van korporaal genaamd Wojtek. De Syrische bruine beer, in 1942 door Poolse soldaten gekocht van een Iraanse jongen, reisde de hele gevechtsroute met het Anders leger. Zijn verhaal is bekend, hij heeft monumenten in Polen en daarbuiten, soms met een artilleriegranaat of munitiekist, want hij diende in de 22e Transport Compagnie.

Een van zijn gedenktekens staat in het centrum van Edinburgh, in Princes Street Park. De beer loopt met zijn handler, de Poolse soldaat Piotr Prendysz. Het monument, dat in 2015 werd onthuld, is gemaakt door de Schotse realistische beeldhouwer Allan Beattie Herriot (1952), die belangrijke beeldhouwwerken in de openbare ruimte heeft gemaakt. Tijdens de dagen van rouw speelde een doedelzakspeler voor het monument de Mazurka van Dąbrowski. Ik kon luisteren naar een opname gemaakt door Kris.

In 2014 was Kris in Italië om de zeventigste verjaardag van de inname van het klooster op Monte Cassino te vieren. De belangrijkste vieringen vonden plaats op 18 mei 2014 op de Poolse Oorlogsbegraafplaats. Een van de officiële gasten was Elizabeth II's kleinzoon, Prins Harry. Hij legde een krans namens het Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Noord-Ierland.

- - -